Το σταμναγκάθι (Cichorium spinosum) θεωρούταν φάρμακο για τους αρχαίους, το οποίο αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη ως «έμπικρος σέρις» και χαίρει δικαιολογημένα μεγάλης εκτίμησης στην Κρήτη. Το σταμναγκάθι είναι μια άγρια ποικιλία ραδικιού, με οδοντωτά φύλλα, τα οποία περιέχουν μία γλυκόπικρη ουσία, η οποία προσδίδει στο φυτό σημαντικές ιδιότητες. Στην Κρήτη και στην Κάσο, όπου φύεται σε εκπληκτικά μεγάλες ποσότητες, η κατανάλωση του είναι ευρύτατη και συναντάται με τα ονόματα σταμναγκάθι, γιαλοράδικο, μαυροράδικο, μαύρες, μηρόικο και ραδικοστιβίδα. Ουσιαστικά το σταμναγκάθι είναι ένας αγκαθωτός θάμνος (με όχι αρκετά αιχμηρά αγκάθια όμως, τα οποία θα έκαναν αδύνατη τη συλλογή του). Η ονομασία του οφείλεται σε μια παλιά συνήθεια των Κρητικών, όταν με τους θάμνους αυτούς σκέπαζαν τα στόμια των σταμνιών για να μην μπαίνουν ζωύφια μέσα στο νερό. Το σταμναγκάθι μπορεί να βρεθεί στην Ισπανία, στις Βαλεαρίδες Νήσους, στην Ιταλία, στη Σικελία, στη Νότια Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και στην Κύπρο.
Το ραδίκιο της θάλασσας… Άλλοτε μέσα στην αγκάθινη αγκαλιά του, προστατευμένο από τους φανατικούς εραστές της πικρής γεύσης του, δέχεται το αλμυρό νότισμα από τα κύματα της θάλασσας και άλλοτε την μυρωδιά από το θυμάρι και την πρωινή ψύχρα των βουνών.
Συλλέγεται κατά τη διάρκεια του χειμώνα και καταναλώνεται ωμό ως πικρή σαλάτα με άφθονο αλάτι και ξίδι. Στη Δυτική Κρήτη το σταμναγκάθι τρώγεται συνήθως βραστό ή λεμονάτο με κατσίκι ή αρνί (φρικασέ). Στην Κάσο το παστώνουν και το χρησιμοποιούν το καλοκαίρι στο «τσικνωτό» (γιαχνί). Όπως συμβαίνει με όλα τα χόρτα της Κρήτης, η παρασκευή της σαλάτας εξαρτάται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και από τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που το σταμναγκάθι χρησιμοποιείται αναμεμειγμένο με άλλα άγρια χόρτα, με λίγο κρεμμύδι (χρησιμοποιείται το χλωρό κρεμμύδι και, κυρίως, τα υπέργεια μέρη του) και άνηθο.
Σταμναγκάθι θρεπτικά συστατικά
Το σταμναγκάθι έχει λίγες θερμίδες, δηλαδή περίπου 6 θερμίδες στη μια μερίδα που αντιστοιχεί σε ένα φλιτζάνι ή 28 γραμμάρια. Το σταμναγκάθι περιέχει σημαντικές ποσότητες αντιοξειδωτικών, όπως βιταμίνη C (36,58 mg/100 γρ.), βιταμίνη Ε (α-τοκοφερόλη- 9,78 mg/100 γρ.), β-καροτένιο (2,66 mg/100 γρ.), βιταμίνη Α (5717 IU/100 γρ.) και φαινόλες (20,31 mg/100γρ.). Επίσης περιέχει γλουταθειόνη (13,77 mg/100 γρ.), η οποία είναι ένα αμινοξύ που μετατρέπεται στον οργανισμό σε υπεροξειδάση της γλουταθειόνης, που είναι ισχυρός αντιοξειδωτικός παράγοντας. Ουσιαστικά η γλουταθειόνη είναι ένα είδος αντιοξειδωτικού που βοηθά το σώμα να απαλλαγεί από τις τοξίνες. Το σταμναγκάθι είναι επίσης καλή πηγή σιδήρου, ψευδαργύρου, καλίου και μαγνησίου. Περιέχει μέτριες ποσότητες σε α-λινολενικό οξύ ALA (C18:3) ω-3 λιπαρά οξέα (44.4 mg /100 γρ.).
Σταμναγκάθι ιδιότητες
Η γλουταθειόνη, που περιέχει το σταμναγκάθι, είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό το οποίο συμβάλει στην εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών και των ενεργών μορφών του οξυγόνου, ρυθμίζει τον κύκλο του μονοξειδίου του αζώτου (κρίσιμος για τη ζωή), επιδρά σε μεταβολικές και βιοχημικές αντιδράσεις (σύνθεση και επισκευή του DNA, πρωτεϊνοσύνθεση κ.α), συμβάλει στον μεταβολισμό του σιδήρου. Επίσης, οι φαινόλες που περιέχονται στο σταμναγκάθι αποτελούν στην κυριολεξία, μία ασπίδα προστασίας των κυττάρων από τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου οι οποίες ενοχοποιούνται για την γήρανση, την πυροδότηση πολλών ασθενειών και την κακή εξέλιξη της υγείας μας γενικότερα.
Μια μερίδα σταμναγκάθι 28 γρ. παρέχει περίπου 32%, 46,8% και 60,9% της συνιστώμενης ημερήσιας ποσότητας σε βιταμίνη Α, βιταμίνη Ε και βιταμίνη C αντίστοιχα. Η βιταμίνη Α συμβάλει στη διατήρηση της υγείας των βλεννογόνων και των επιθηλιακών ιστών, στην καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, στη φυσιολογική ανάπτυξη των κυττάρων και στη διατήρηση ενός υγιούς δέρματος. Η βιταμίνη Ε έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες, προστατευτική δράση πάνω στην επιδερμίδα μας, μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στην ουροδόχο κύστη, προστατεύει ενάντια στον καρκίνο του προστάτη και βοηθά τη δημιουργία ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η βιταμίνη C συμβάλει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, στην αναδόμηση και τη διατήρηση των υγιών κυττάρων σε όλο τον οργανισμό.
Το σταμναγκάθι περιέχει σημαντική ποσότητα σε φυτικές ίνες οι οποίες συμβάλουν σημαντικά στην εύρυθμη λειτουργία του εντέρου, στη βραδύτερη απορρόφηση της γλυκόζης στο αίμα, στη δέσμευση μέρους της χοληστερίνης τροφών και στη ρύθμιση ή απώλεια σωματικού βάρους.
Μια μερίδα σταμναγκάθι 28 γρ. παρέχει περίπου 104% της συνιστώμενης ημερήσιας ποσότητας σε βιταμίνη Κ, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην πήξη του αίματος και στη σκελετική υγεία (εναπόθεση ασβεστίου στα οστά).
Επιπλέον, το σταμναγκάθι περιέχει σημαντικές ποσότητες ασβεστίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και καλίου. Μια μερίδα σταμναγκάθι (28 γρ.) παρέχει περίπου 3%, 1%, 1% και 3% της συνιστώμενης ημερήσιας ποσότητας σε ασβέστιο, σίδηρο και ψευδάργυρο και κάλιο αντίστοιχα.
Η μέγιστη θρεπτική αξία στο σταμναγκάθι, όσον αφορά τα ανόργανα άλατα, τα αντιοξειδωτικά και τα λιπαρά οξέα, είναι μεταξύ της 40ης και 50ης ημέρας από τη φύτευση.
Τα τελευταία χρόνια η συλλογή του στην Κρήτη είναι τόσο έντονη, ώστε πολλές κοινότητες αναγκάστηκαν να το κηρύξουν προστατευμένο είδος τοπικής χλωρίδας. Παρ’ όλα αυτά το σταμναγκάθι μπορεί να καλλιεργηθεί με κομμάτια από τις ρίζες του πολύ εύκολα και σε κήπους (ιδιαίτερα σε αυτούς που το έδαφος τους έχει πετρώδη σύσταση).
Δεδομένου ότι μπορεί να καλλιεργηθεί εύκολα, θα πρέπει να διερευνηθεί το δυναμικό του για την αγροτική ανάπτυξη και να αποτελέσει μια ιδιαίτερα επικερδή εναλλακτική καλλιέργεια. Πανεπιστημιακή μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου κατέδειξε ότι το σταμναγκάθι μπορεί να καλλιεργηθεί θαυμάσια και σε βιολογική καλλιέργεια χωρίς πρόβλημα. Καθαρά κέρδη που φθάνουν να ξεπερνούν τις 4.000 ευρώ ανά στρέμμα σε ετήσια βάση αποδίδει το περιζήτητο σταμναγκάθι, που κάνει θραύση στην εγχώρια αγορά παρά την υψηλή τιμή του, ενώ αξιοσημείωτη είναι και η ζήτηση για το προϊόν από χώρες του εξωτερικού, όπως η Γαλλία.
Τα 100 γρ. ωμό σταμναγκάθι περιέχουν:
Πηγή: http://www.mydiatrofi.gr
Πηγή: http://www.mydiatrofi.gr
