Oι επιπτώσεις της λειψυδρίας και της κλιματικής αλλαγής στον πρωτογενή τομέα της Π.Ε. Λασιθίου.
Τα τρία τελευταία χρόνια το ύψος των βροχοπτώσεων ακολουθεί φθίνουσα πορεία, και σύμφωνα με όλα τα δεδομένα το φαινόμενο συνεχίζεται και το 2025.
Η Π.Ε. Λασιθίου, λόγω του γεγονότος ότι είναι το Ανατολικότερο άκρο της Κρήτης, δέχεται πολύ λιγότερες συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιοχές του νησιού.
Συγκεκριμένα, ο μέσος όρος των βροχοπτώσεων των μετεωρολογικών σταθμών Αγίου Νικολάου, Ιεράπετρας και Σητείας κυμάνθηκαν όπως παρακάτω:
το 2022:549, το 2023:265, το 2024:286.
Επειδή ακριβώς δεν υπήρχαν υδατικά αποθέματα στο επίπεδο της ριζόσφαιρας των δένδρων από τα προηγούμενα χρόνια, τα συμπτώματα της λειψυδρίας το 2024 εμφανίστηκαν με ιδιαίτερη ένταση σε όλες τις καλλιέργειες.
Ι. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΑΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Τα ελαιοκτήματα ή ολόκληρες περιοχές, θα μπορούσαν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες:
- 1η κατηγορία – εκείνα που είχαν έντονη στέρηση από νερό
- 2η κατηγορία – εκείνα που είχαν μέτρια προς σοβαρή στέρηση από νερό
- 3η κατηγορία – εκείνα που υπήρχε δυνατότητα παροχής νερού
Α) Όσον αφορά στην καρπόδεση, ενώ υπήρξε εμφάνιση ανθοφορίας, στα ελαιόδενδρα της 1ης κατηγορίας οι ανθοταξίες ήταν ασθενείς και ξεράθηκαν, χωρίς καθόλου να επιτευχθεί καρπόδεση, με αποτέλεσμα πλήρη ακαρπία.
της 2ης κατηγορίας έγινε ελλιπής καρπόδεση.
της 3ης κατηγορίας έγινε ικανοποιητική καρπόδεση.
Β) Όσον αφορά την ανάπτυξη του ελαιοκάρπου:
Ο ελαιόκαρπος στη 2η κατηγορία ειπώθηκε ότι δεν υπήρξε καθόλου, στη 2η ήταν εξαιρετικά μικρός και μέσα στο καλοκαίρι σε μεγάλο ποσοστό αφυδατώθηκε και συρρικνώθηκε, σε πολλές περιπτώσεις υπερβολικά – με αποτέλεσμα να υπάρχει ελάχιστη έως καθόλου σάρκα, ενώ στην 3η υπήρξε ικανοποιητική ανάπτυξη.
Γ) Όσον αφορά την ποσότητα και ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου:
Η συνολική παραγωγή ελαιολάδου της Π.Ε., ήταν πολύ λιγότερη από την αναμενόμενη. Ειδικότερα, ενώ αναμένονταν 15.000 τόνοι, η πραγματική παραγωγή ανήλθε σε 8.700 τόνους.
Η ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου που παράχθηκε από τους συρρικνωμένους καρπούς, όπως ήταν αναμενόμενο, είχε επιπτώσεις στα ποιοτικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του.
Δ) Όσον αφορά το μέλλον και την οντότητα των ίδιων των ελαιοδένδρων:
Σε αρκετές περιοχές το πρόβλημα της υδατικής καταπόνησης ήταν και είναι τόσο έντονο, ώστε τα δένδρα να παρουσιάζουν νεκρώσεις σε μεγάλα μέρη της κόμης, έως και σε ολόκληρο το υπέργειο μέρος, με αποτέλεσμα απόκοσμες εικόνες ξηρών δένδρων σε εκτεταμένες περιοχές (συνημμένες φωτογραφίες).
Εκτιμούμε πως αυτά τα καταπονημένα δένδρα, με την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει επάρκεια νερού από τώρα και στο εξής και θα δέχονται πλήρεις καλλιεργητικές φροντίδες, θα μπορέσουν να ξαναδώσουν παραγωγή μετά από 2-3 χρόνια για την 2η κατηγορία, αλλά μετά έως και πέντε ή και περισσότερα χρόνια για την 1η κατηγορία, πάντα αναλογικά με το μέγεθος της ζημιάς που έχουν υποστεί, καθώς θα χρειαστεί να γίνει αυστηρό κλάδεμα και απομάκρυνση όλου του νεκρού μέρους ή και ολόκληρης της κόμης και ανασύσταση της.
Επειδή και το τρέχον υδρολογικό έτος εξελίσσεται πολύ δυσμενώς για την περιοχή μας, οι προοπτικές βαίνουν προς το χειρότερο.
Έτσι, ακόμη και με τις πλέον αισιόδοξες προοπτικές όσον αφορά την εξέλιξη των βροχοπτώσεων τα επόμενα χρόνια, θα υπάρξει σίγουρα σημαντική απώλεια παραγωγής, που θα είναι σε συνάρτηση με την παρούσα κατάσταση κάθε ελαιοκτήματος.
Ε) Όσον αφορά την κατάσταση υγείας των ελαιοδένδρων:
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου σε δένδρα των δύο πρώτων κατηγοριών υπάρχουν εντομολογικές προσβολές, κυρίως από ξυλοφάγα έντομα (σκολύτες), τα οποία καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη την ανάκαμψη τους, μετά από απαιτητική φροντίδα.
ΙΙ. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ
Οι αμπελουργοί υπέστησαν σοβαρές απώλειες λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας.
Η μειωμένη βροχόπτωση κατά την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο, σε συνδυασμό με τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες(καύσωνες) καθ’ όλη την διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού, είχε σαν αποτέλεσμα την πολύ μειωμένη καρποφορία στους αμπελώνες. Το μεγαλύτερο ποσοστό παραγωγής έφτασε μόλις το 25% μιας πλήρους εσοδείας, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική.
Η ζημιά αφορούσε αφενός ότι τα σταφύλια έμειναν μικρά σε μέγεθος και αφετέρου ότι η ποιότητα τους ήταν υποβαθμισμένη, αν και δεν είχαν προσβληθεί από ασθένειες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να δώσουν κρασιά χαμηλής ποιότητας. Επίσης υπάρχουν απώλειες στο φυτικό κεφάλαιο .
Η ζημιά επεκτείνεται και στο 2025, γιατί οι κληματίδες είναι πολύ αδύναμες, κακής ποιότητας και η διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών δεν θα είναι ικανοποιητική, καθώς επίσης φαίνεται ότι θα συνεχιστούν οι ξηροθερμικές συνθήκες.
ΙΙΙ. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Όπως είναι γνωστό, η Ιεράπετρα είναι η κοιτίδα των θερμοκηπιακών καλλιεργειών της Χώρας. Με τις συνεχιζόμενες λειψυδρίες το πρόβλημα της εξεύρεσης νερού για την άρδευση αυτών των εκτάσεων παίρνει πολύ μεγάλες και ανησυχητικές διαστάσεις, καθώς τα υδατικά αποθέματα της περιοχής εξαντλούνται με μεγάλη ταχύτητα και σύντομα θα είμαστε μπροστά σε μεγάλο αδιέξοδο.
Γενικότερα η κλιματική αλλαγή επιφέρει σημαντικές προκλήσεις και τροποποιήσεις στη λειτουργία των θερμοκηπίων, που έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν ελεγχόμενες συνθήκες ανάπτυξης στις καλλιέργειες.
Οι βασικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα θερμοκήπια, μπορούν να συνοψιστούν ως ακολούθως:
Αύξηση θερμοκρασιών και υπερθέρμανση
Με την άνοδο της εξωτερικής θερμοκρασίας, τα θερμοκήπια μπορεί να υπερθερμανθούν, ιδιαίτερα κατά τις ζεστές περιόδους.
Ως εκ τούτου, οι ιδιοκτήτες τους καλούνται να επενδύσουν σε πιο αποτελεσματικά συστήματα ψύξης και εξαερισμού, για να διατηρήσουν τις ιδανικές συνθήκες για τις καλλιέργειες.
Ακραία καιρικά φαινόμενα
Σε περίπτωση έντονων βροχοπτώσεων και πλημμυρών, μπορεί να προκύψουν ζημιές στις κατασκευές ή επιπλέον υγρασία, που ευνοεί την ανάπτυξη μυκήτων και ασθενειών.
Στον αντίποδα, σε περιόδους ξηρασίας, οι μεταβαλλόμενες και απρόβλεπτες βροχοπτώσεις οδηγούν σε αβεβαιότητα στη διαθεσιμότητα νερού, απαιτώντας πιο αποδοτικά και ευέλικτα συστήματα άρδευσης.
Αλλαγές στην ηλιακή ακτινοβολία
Η αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να ενισχύσει τη φωτοσύνθεση, αλλά ταυτόχρονα αυξάνει τον κίνδυνο υπερθέρμανσης των φυτών.
Σε αυτή την περίπτωση, η χρήση θερμομονωτικών υλικών και σκίαστρων μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση της εισερχόμενης ακτινοβολίας και στη διατήρηση σταθερών εσωτερικών συνθηκών.
Μεταβολές στην υγρασία και στη διαχείριση του νερού
Η αλλαγή στις βροχοπτώσεις μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα υπερβολικής υγρασίας, ευνοώντας την ανάπτυξη ασθενειών.
Είναι απαραίτητη επομένως, η εφαρμογή προηγμένων τεχνολογιών για τον έλεγχο της υγρασίας και την εξασφάλιση ισορροπημένης άρδευσης.
Αυξημένη πίεση από παράσιτα και ασθένειες
Οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες μπορούν να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες για την εξάπλωση παρασίτων και παθογόνων, που προηγουμένως δεν αποτελούσαν πρόβλημα σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές.
Η προληπτική χρήση βιολογικών και οικολογικών μεθόδων προστασίας, καθώς και η έγκαιρη διάγνωση ασθενειών, είναι κρίσιμη για την προστασία των καλλιεργειών.
Ανάγκη για προσαρμοσμένες τεχνολογικές λύσεις
Η ενσωμάτωση συστημάτων παρακολούθησης και αυτοματισμού που ρυθμίζουν θερμοκρασία, υγρασία και φωτισμό μπορεί να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις των εξωτερικών κλιματικών μεταβολών.
Η επένδυση σε ενεργειακά αποδοτικά συστήματα για τη διαχείριση της ενέργειας, συμβάλλει στη μείωση του λειτουργικού κόστους και στην καλύτερη προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες.
Συμπερασματικά, η κλιματική αλλαγή αναγκάζει τους ιδιοκτήτες θερμοκηπίων να επανεξετάσουν και να αναβαθμίσουν τις τεχνολογίες και τις μεθόδους διαχείρισης τους. Η υιοθέτηση καινοτόμων λύσεων και η συνεχιζόμενη παρακολούθηση των μεταβαλλόμενων συνθηκών είναι απαραίτητες για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και της παραγωγικότητας των καλλιεργειών σε περιβάλλοντα θερμοκηπίων.
- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ
Όσον αφορά στη μελισσοκομία, απαιτείται τροποποίηση του Εθνικού Ηλεκτρονικού Μελισσοκομικού Μητρώου, προκειμένου να δηλώνονται οι μεγάλες απώλειες ζωικού κεφαλαίου εύκολα (δεν προβλέπεται αρμόδια υπηρεσία να επιβεβαιώνει συνθήκες ξηρασίας), χωρίς τον κίνδυνο επιβολής προστίμων. Από τους επιτόπιους ελέγχους που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια τόσο των δράσεων οικονομικών ενισχύσεων, όσο και στα πλαίσια των δηλώσεων κατεχομένων κυψελών για το έτος 2024, διαπιστώθηκε μείωση του ζωικού κεφαλαίου που σε ορισμένους μελισσοκόμους της ΠΕ Λασιθίου ξεπερνά το 75%. Επίσης, ήταν φανερή η απουσία μελισσοκομικών φυτών και η μειωμένη δυναμική των μελισσοσμηνών, με την ανάγκη χορήγησης συμπληρωματικής τροφής να είναι επιτακτική.
- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ
Η έλλειψη βροχοπτώσεων έχει οδηγήσει στην ελάχιστη παρουσία άγριας βλάστησης, με αποτέλεσμα η δυνατότητα βόσκησης των ποιμνίων να είναι πολύ περιορισμένη έως μηδενική.
Το ίδιο ισχύει και όσον αφορά την τροφοδοσία τους σε νερό, αφού οι πηγές και τα ρέματα έχουν στερέψει.
Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι οι κτηνοτρόφοι να επιβαρύνονται οικονομικά, αναγκαζόμενοι να αυξάνουν το ποσοστό των χορηγούμενων ζωοτροφών και να μεταφέρουν νερό από μακριά, προκειμένου να επιβιώσουν τα ζώα τους.
- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΛΙΕΙΑ
Όσον αφορά την αλιεία, ενώ η λειψυδρία δεν επιδρά άμεσα στην αλιευτική παραγωγή (στην ΠΕ Λασιθίου δεν υπάρχει αλιεία εσωτερικών υδάτων), οι γενικότερες συνθήκες που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή έχουν οδηγήσει στην εισβολή χωροκατακτητικών ειδών, όπως το λεοντόψαρο και ο λαγοκέφαλος, με τις γνωστές πλέον δυσμενείς συνέπειες για τους επαγγελματίες αλιείς. Ως εκ τούτου, κρίνεται αναγκαία η οικονομική ενίσχυση των αλιέων (πχ για αντικατάσταση κατεστραμμένων αλιευτικών εργαλείων) με ρεαλιστικές δράσεις και ύψος ενίσχυσης.
VΙ. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΓΡΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ -ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθούμε στις ξηράνσεις που παρουσιάζονται στην άγρια θαμνώδη και δενδρώδη βλάστηση κατά τόπους, όπου παρατηρούνται πλαγιές ολόκληρες με καφεκόκκινους μεταχρωματισμούς, υποδηλώνοντας τις συνέπειες που υπάρχουν και στη βιοποικιλότητα (συνημμένες φωτογραφίες).
Συμπερασματικά, με την υφιστάμενη κατάσταση στην Π.Ε. Λασιθίου, αλλά και την δυστυχώς δυσμενή προοπτική με την κλιματική κρίση, ο πρωτογενής τομέας βιώνει ισχυρή πίεση επιβίωσης και το μέλλον του φαίνεται αβέβαιο στην Π.Ε. Λασιθίου.
Ευελπιστούμε στην κατανόηση και βοήθεια σας, με οποιοδήποτε πρόσφορο μέσον.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ:
Η παραπάνω βοήθεια, την οποία επικαλούμαστε, πέρα από οικονομικές αποζημιώσεις, θα μπορούσε να αφορά έργα υποδομής (και αυτό σίγουρα έχει πολύ πιο βαρύνουσα σημασία), τα οποία μακροπρόθεσμα θα παρείχαν σταθερή και ουσιαστική στήριξη για το μέλλον. Σημειώνεται ότι η Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου διαθέτει μελέτες σε στάδιο αυξημένης ωριμότητας.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις παρακάτω προτάσεις:
- Τη δημιουργία μικρών φραγμάτων σε καίρια σημεία, για αποταμίευση απορροών βροχοπτώσεων, όπως και άλλων εγγειοβελτιωτικών έργων.
- Την ενίσχυση και επισκευή υπαρχόντων εγγειοβελτιωτικών έργων και γεωτρήσων.
- Στήριξη για τη συμμετοχή των αγροτών στη δημιουργία δικών τους μικρών αποταμιευτήρων νερού στις εγκαταστάσεις και τους χώρους παραγωγής τους από τις υφιστάμενες βροχές.
- Εκπόνηση ειδικών προγραμμάτων χρηματοδοτούμενων από το Υπουργείο για χρήση αυτοματισμών (monitoring) των υπαίθριων και θερμοκηπιακών καλλιεργειών, με σκοπό τις ακριβείς μετρήσεις (υγρασίας, θερμοκρασίας, pH έδαφους κλπ) ,καθώς και των παθογόνων οργανισμών που τις προσβάλλουν, με σημαντικότερο το δάκο στην ελαιοκαλλιέργεια.
- Στήριξη για τη συμμετοχή των αγροτών στο χώρο παραγωγής ενέργειας, όσον αφορά την εγκατάσταση και χρήση φωτοβολταϊκών και άλλων ήπιων μορφών ενέργειας, με στόχο να μειωθεί η δαπάνη του αγροτικού ρεύματος, η οποία αυξάνει υπέρμετρα το κόστος παραγωγής των αγροτικών προϊόντων.
- Τροποποίηση του Εθνικού Ηλεκτρονικού Μελισσοκομικού Μητρώου, προκειμένου να δηλώνονται οι μεγάλες απώλειες ζωικού κεφαλαίου εύκολα, χωρίς τον κίνδυνο επιβολής προστίμων.
- Οικονομική ενίσχυση των επαγγελματιών αλιέων για τις απώλειες τους λόγω της εγκατάστασης μεγάλων πληθυσμών λαγοκέφαλου και της μείωσης των εμπορικών ειδών.
Ο Αντιπεριφερειάρχης Λασιθίου
ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΟΥΛΑΚΗΣ
